Ερμηνείες και αφηγήσεις.

 

“Πόσο μου αρέσουν οι “καραμελίτσες”, θάθελα νάχα δύο σακουλίτσες”.

Παιδικό τραγουδάκι.

Η ανθρώπινη επικοινωνία είναι η έλλογη δραστηριότητα του ανθρώπου, που τον ξεχωρίζει ως είδος επάνω στο πλανήτη. Αν και θεωρείται ιδιότητα που έχει αιώνες εμπειρίας στη πλάτη της, δεν μπορεί να πει κάποιος με ευκολία ότι είναι και πάντοτε επιτυχημένη. Αντιμετωπίζει και αυτή πολλές δυσκολίες και σε πολλές περιπτώσεις δεν τιμά την ποιότητα που φαίνεται να έχει. Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους που δεν είναι της ώρας. Η επικοινωνία στηρίζεται κυρίως στη ικανότητα των ανθρώπων να ερμηνεύουν αυτά που συμβαίνουν εντός τους και έξω από αυτούς, στα γεγονότα της ζωής τους δηλαδή αλλά και στα μεγάλα γεγονότα που συμβαίνουν μέσα στη ανθρωπότητα. Στη συνέχεια τα μεταδίδουν, τα αφηγούνται σε άλλους ανθρώπους ανάλογα με την ικανότητα που έχει ο καθένας και η καθεμιά. Πίσω από τις ερμηνείες και τις αφηγήσεις, υπάρχει η βαθιά ανάγκη του ανθρώπου να έρθει σε επαφή με τον συνάνθρωπο του, να πάρει και να δώσει, να πείσει και να πειστεί, να συμφωνήσει μαζί του και πολλές φορές να τον εξουσιάσει και να δεχτεί να εξουσιαστεί. Όλα αυτά υπάρχουν μέσα στη επικοινωνία και τα αποτελέσματα τους μέλλεται να φανούν σε βάθος χρόνου, αποτυπωμένα μέσα σε σχέσεις και στη κοινωνία εν γένει. Ένας αόρατος κόσμος που παίρνει μορφή μέσα από τον λόγο. Μαγεία!

Όμως υπάρχει και το μπέρδεμα. Με κάποιους συμφωνείς, με κάποιους διαφωνείς, κάποιοι δεν σε καταλαβαίνουν, κάποιους δεν καταλαβαίνεις, μερικές φορές νοιώθεις μόνος σου και άλλες φορές αισθάνεσαι ευτυχισμένος που είσαι άνθρωπος και μπορείς να επικοινωνείς με άλλους ανθρώπους και να νοιώθεις γλυκά και όμορφα. Όπως και να το κάνουμε η επικοινωνία είναι μια όμορφη διαδικασία ακόμα και όταν δεν είναι επιτυχημένη, που σου μαθαίνει καλύτερα τον εαυτόν σου και τους άλλους.

Εφ’ όσον η επικοινωνία στηρίζεται στις ερμηνείες και τελικά στη αφήγηση αυτών των ερμηνειών, καλό θα ήταν να μιλήσουμε λίγο και για αυτές ,που αν και δεν έχουν την προβολή και την αίγλη που έχει η επικοινωνία γενικότερα είναι εκείνες που κάνουν όλη την προεργασία για να επικοινωνήσουμε.

Βασικά υπάρχουν τρεις κεντρικές ερμηνείες που επιβιώνουν μέσα στη ανθρώπινη ύπαρξη:

Α. Η Συστημική, εκείνη δηλαδή που προέρχεται μέσα από τα “απύθμενα βάθη” του συστήματος, που άρχει και που αναγκαστικά διατρέχει το σύνολο της κοινωνίας από άκρο σε άκρο. Δίνει το κεντρικό τόνο στο τι Οφείλουμε να πιστεύουμε και στο τι θα ήταν καλό να Επικοινωνούμε. Με αυτή την Συστημική ερμηνεία, το σύστημα πλάθει ατελείωτες αφηγήσεις που υποστηρίζουν την ερμηνεία που δίνει αυτό για τον εαυτό του και την ερμηνεία που θέλει να δίνουν οι υπόλοιποι για το ίδιο. Η Ισχύς ενός συστήματος έγκειται στο κατά πόσο θα κάνει την ερμηνεία του πιστευτή και για πόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε σπάνιες περιπτώσεις αυτή η ερμηνεία και τα αφηγήματα της αφήνει αρκετά “παράθυρα”, με σκοπό να φαίνεται αρκετά ελαστική σε πιθανές εναλλακτικές ερμηνείες, που ενώ φαίνονται ότι το αμφισβητούν στη πραγματικότητα το ενισχύουν. Αυτή η ελαστικότητα του συστήματος σκληραίνει, όταν το σύστημα αντιλαμβάνεται ότι τα “παράθυρα” που έχει ανοίξει, βάζουν πολύ περισσότερο αέρα από ότι χρειάζεται για να διατηρήσει την ισχύ του. Η Συστημική αυτή ερμηνεία φροντίζει επίσης να μην φαίνεται τόσο παράλογη, όσο μπορεί στη πραγματικότητα να είναι, να κρατά ένα μέσο όρο, κάποιο επίπεδο, να ορίζει με αυστηρότητα άλλες πλευρές και πάντα να δίνει την εντύπωση ότι η ερμηνεία της προκύπτει από το ενδιαφέρον που έχει για το κοινό καλό. Είναι ο τρόπος που το σύστημα θέλει να αντιλαμβάνεται το έργο του, ακόμα και όταν όλοι είναι ενάντια του ή έχουν διαφορετικές ερμηνείες για το τι πραγματικά είναι.

Η ερμηνεία αυτή αποκρύπτει πάντα και επισταμένως οποιαδήποτε ιδιοτελή πρόθεση του, σαν να έχει επεξεργαστεί μέσα σε ένα περιβάλλον μιας άμωμης νοητικής σύλληψης. Πάντως, είναι τις περισσότερες φορές πειστικά και εκνευριστικά αληθοφανής και ως εκ τούτου απαιτείται μεγάλη προσπάθεια για να μπορέσει κάποιος να την αναιρέσει ριζικά.

Β. Η ερμηνεία και τα αφηγήματα των Ειδικών.

Εδώ μπλέκουμε λιγάκι, καθότι οι ειδικοί επί παντός είδους ειδικών θεμάτων, είναι αφ’ ενός πολλοί, άρα οι ερμηνείες τους διπλασιάζονται. Από την μια με τα ειδικά θέματα που ασχολούνται, αλλά γενικότερα με την υποστήριξη της “μητέρας” των Ειδικών που είναι η Επιστήμη και σε αυτή την σύγχρονη μορφή διαστρέβλωση της Επιστήμης, που είναι ο Επιστημονισμός. Η επιστήμη καλείται να ερμηνεύσει τον κόσμο και τις φυσικές του ιδιότητες , τον μικρόκοσμο, αλλά και τις ιδιότητες που υπάρχουν στο Σύμπαν. ‘Ενα βαρύ ομολογουμένως έργο, που κάθεται σαν καπέλο στα κεφάλια των ευφυών επιστημόνων και τους δίνει μια τεράστια ευθύνη. Οι ειδικοί δεν αφηγούνται την ερμηνεία τους δημόσια, διότι πιστεύουν ότι κανείς από τους απλούς ανθρώπους δεν έχει την δυνατότητα να τους αντιληφθεί. Δεν έχουν και πολύ άδικο. Μιλάνε κυρίως μεταξύ τους, όπου συνεννοούνται καλύτερα, όμως οι ερμηνείες τους καθορίζουν με κάποιο τρόπο τους πάντες, ακόμα και εκείνους της πρώτης κατηγορίας που δίνουν την κεντρική γραμμή.

Για τους Ειδικούς, κυρίως, η κεντρική ερμηνεία είναι ότι ο κόσμος είναι μια μηχανή. Ο άνθρωπος είναι μια μηχανή. Όλα είναι μια μηχανή. Μια μηχανή που δεν ξέρουν ακριβώς του πως λειτουργεί, το επεξεργάζονται σταδιακά και αναζητούν αν κάποιος την έχει φτιάξει ή δουλεύει από μόνη της. Όπως και νάχει πρέπει να την καταλάβουν και κατά συνέπεια να την ελέγχουν. Αυτό θέλουν να μάθουν. Επίσης, αν μπορούν να φτιάξουν αυτοί μια καλύτερη μηχανή, που να λειτουργεί με τους δικούς τους όρους. Το έργο των ειδικών αναμφισβήτητα έχει μεγάλο ανθρώπινο όφελος. Διευρύνει την γνώση για τους κόσμους που περιβάλλουν τον άνθρωπο, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο. Αναπόφευκτα κάποιες φορές από την φύση της έρευνας τους , οι ειδικοί γίνονται λίγο επικίνδυνοι, διότι σαν εφευρέτες που είναι καινούργιων “παιχνιδιών”, αυτά δημιουργούν αποτελέσματα που ξεφεύγουν από την ικανότητα τους. Τους δικαιολογούν όλοι για αυτές τις άσχημες στιγμές τους, διότι σέβονται το έργο τους και έχουν κατορθώσει και αυτοί να περιορίζουν τις αρνητικές όψεις της ερμηνείας της εργασίας τους, προσδίδοντας της και αυτοί ανθρωπιστικό νόημα.

Σε αυτή την κατηγορία των Ειδικών, υπάρχουν παράπλευρες ερμηνείες για τον κόσμο που κρατούνται λίγο πιο παράμερα από το κυρίως ρεύμα, σαν να είναι ανέτοιμες να αποκτήσουν κυρίαρχη μορφή και άλλες που συνειδητά θάβονται γιατί είναι ρηξικέλευθες και ανατρέπουν ριζικά την κυρίαρχη ερμηνεία. Ρεαλιστικά μιλώντας, οι ερμηνείες συνολικά σε αυτό το πεδίο, μπορούν να εξεταστούν και να μπουν σε αμφισβήτηση από ένα περιορισμένο κύκλο ανθρώπων, που μπορούν να εισχωρήσουν σε μια καθόλα κωδικοποιημένη σύλληψη ερμηνείας του κόσμου. Αυτό που κάνει μια τέτοια παρακολούθηση δυσκολότερη, είναι το γεγονός ότι οι επιστημονικές ανακαλύψεις σε ένα μεγάλο ποσοστό και άγνωστες είναι αλλά και έρχονται με μορφή καταιγίδας συνεχώς νέες. Οι Ειδικοί αγαπούν την ερμηνεία και έχουν δυσκοιλιότητα με τις αφηγήσεις, όταν αναγκάζονται να αφηγηθούν φροντίζουν να είναι δυσνόητοι και να μεγαλώνουν το χάσμα από τους αμαθείς επι των θεμάτων τους.

Γ. Οι ερμηνείες και τα αφηγήματα των απλών ανθρώπων. Εδώ μιλάμε για το απόλυτο χάος, διότι για κάθε άνθρωπο αντιστοιχούν τουλάχιστον δύο με τρεις ερμηνείες και άπειρες αφηγήσεις, οπωσδήποτε γλαφυρές, απαισιόδοξες ή αισιόδοξες, μπερδεμένες ή με συνάφεια, αναξιόπιστες έγκυρες. Πάντοτε όμως με το ίδιο πάθος και σφρίγος ως προς την αξία τους. Τέλος πάντων, όλων των ειδών και των αποχρώσεων ερμηνείες και αφηγήσεις. Επειδή μιλάμε για απλούς ανθρώπους, εκ προοιμίου υποτιμημένους , μην έχοντες δηλαδή την αίγλη ούτε του συστήματος , αλλά ούτε και των ειδικών, οι ερμηνείες αυτές αναφέρονται με την υποτιμητική προσφώνηση ως “γνώμες”. Στη συγκεκριμένη κατηγορία όμως των ανθρώπων τα αφηγήματα έχουν πολύ μεγαλύτερη αξία, διότι μεταφέρουν μέσα τους την εμπειρία και τον πλούτο όλης της επικοινωνίας της ανθρωπότητας, σε μια συσσώρευση , που κανείς δεν μπορεί να υποτιμήσει και κυρίως κανείς δεν μπορεί να μην την λάβει πολύ σοβαρά υπόψιν. Έτσι ενώ οι ερμηνείες των απλών ανθρώπων στερούνται επίσημης εγκυρότητας, οι αφηγήσεις τους υπάρχουν ακέραιες στο περιθώριο της ιστορίας και ζωντανεύουν, θρύλους, παθήματα και ηρωισμούς, θλιβερές ιστορίες και ακέραιους έρωτες, πόνους και χαρές, αρρώστιες και θανάτους , που είναι το υλικό με το οποίο η επικοινωνία γίνεται ζωντανή και παρούσα.

Στη πραγματικότητα, και συγχωρέστε με που μακρηγορώ, υπάρχει και μια τέταρτη κατηγορία ανθρώπων, που ερμηνεύουν αφηγούνται και επικοινωνούν. Αυτοί ζουν στο περιθώριο της ανθρωπότητας και συνθέτουν μια περίεργη ομάδα, από ποιητές, ασκητές,“τρελούς” επιστήμονες, ονειροπόλους, μάγους και εξερευνητές, διανοητές και περίεργους, ριζοσπάστες και αποκλίνοντες. Για αυτούς ο κόσμος ερμηνεύεται πάντα με τρόπο που διαφεύγει της πεπατημένης, δηλαδή η ερμηνεία τους είναι σαν να μιλά για ένα άλλο κόσμο που δεν θα γνωρίσουμε ποτέ, σαν να ανήκει σε κάποιο άλλο σύμπαν παράλληλο με το δικό μας. Στη καλύτερη περίπτωση , όταν κάποια σχέση έχει με τον δικό μας, είναι σαν να μιλάνε για κάτι που δεν έχει σχέση με μας και κατά συνέπεια δύσκολα γίνεται αντιληπτό. Δεν μπορούμε να τους παρακολουθήσουμε στις αφηγήσεις τους, που όμως μας μαγεύουν, διότι οι διαδρομές τους και εμπειρίες τους δεν είναι δικές μας. Είναι οι παραμυθάδες ενός ιδιαίτερου περιθωρίου, που όλοι τους χλευάζουν δημόσια αλλά συγχρόνως νοιώθουν ένα κρυφό θαυμασμό. Είμαστε τυχεροί να τους έχουμε γνωρίσει κάποια στιγμή στη ζωή μας, αλλά καλύτερα να ακολουθήσουμε στη συνέχεια τον δρόμο μας, γιατί μπορεί και να μπλέξουμε. Δεν είμαστε από το σινάφι τους. Ευτυχώς ή δυστυχώς.

Αν αυτές οι κατηγοριοποιήσεις που συμβάλλουν στη γενικότερη ροή της επικοινωνίας, ανταποκρίνονται στη πραγματικότητα ή είναι μια ιδιοτροπία του γράφοντος αυτές τις γραμμές, θα μπορούσε ίσως να συζητηθεί.

Όμως, ότι και να διαλέξουμε από τις παραπάνω ομάδες στο βαθμό που έχουμε την δυνατότητα ως σωστό ή λανθασμένο, τις περισσότερες φορές μας διαλέγει εκείνο και αυτό είναι πολύ πιο σοβαρό από ότι φαίνεται. Η ερμηνεία δουλεύει για το προσωπικό της συμφέρον τις περισσότερες φορές και η αφήγηση κάνει το παραμύθι της ζωής καλύτερο.

Όμως το πέπλο της επικοινωνίας μας περιβάλλει όλους και με πολύ διαφορετικούς και μυστήριους τρόπους.

Στη τελική δίχως επικοινωνία δεν μπορεί να ανθίσει κανείς !