Στρεβλώσεις.

 

Αν υποθέσουμε, ότι μέσα σε μια κοινωνία θα πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις, για να κινείται αυτή η κοινωνία σε κάποια ικανοποιητικά πλαίσια ευημερίας, είναι απαραίτητο να γίνουν συγκεκριμένοι αυτοί οι παράγοντες, που εμποδίζουν την ευημερία της κοινωνίας. Σκόρπιες διαπιστώσεις περί του θέματος, υπάρχουν διάχυτες μέσα στη σκέψη των πολιτών του κοινωνικού ιστού, που όλες στριμώχνονται στενάχωρα, είναι αλήθεια, γύρω από την μαγική λέξη Οικονομία.

 Η Οικονομία πάντοτε ταλάνιζε τους ανθρώπους και κατόρθωσε σιγά-σιγά να  προσδέσει σχεδόν τα πάντα στο άρμα της, για να φτάσουμε στη τωρινή περίοδο, που όταν μιλάμε για ικανοποιημένους ανθρώπους, να μιλάμε για ανθρώπους, που αποκλειστικά είναι ικανοποιημένοι οικονομικά και μόνο. Είναι μια στρατηγική νίκη αυτή της Οικονομίας, που υποστηρίχτηκε με όλα τα μέσα, θεωρητικά και πρακτικά, που διέθετε και κατόρθωσε να καταστήσει τον εαυτόν της, σαν την κεντρική επιδίωξη όλων των ανθρώπων. 

Το σύστημα που διοικεί την κοινωνία έχει ως ένα από τους βασικούς του πυλώνες την Οικονομία, που την θεωρεί το μεγαλύτερο του όπλο, για να υπάρχει, αλλά και να κινεί όλα εκείνα, που θεωρεί, ότι οφείλουν να κινηθούν. Ότι υπολείπεται, δίχως να καταργείται, απαξιώνεται σταδιακά και αποκτά εκ των πραγμάτων μια δευτερεύουσα σημασία. Σήμερα σε ότι και να αναφερθείς συνήθως δέχεσαι την ερώτηση:  πόσο κοστίζει οικονομικά, αν μπορεί να υποστηριχτεί οικονομικά, ποιον θίγει οικονομικά, πως θα το προωθήσουμε  οικονομικά, ποιος θα πρέπει να το υποστεί στο τέλος οικονομικά. Όλες οι πλευρές της ζωής αξιολογούνται με γνώμονα την οικονομική τους επάρκεια. Οι ίδιοι οι άνθρωποι ανεβάζουν την αξία τους στο χρηματιστήριο της Οικονομίας , αν είναι οικονομικά εύρωστοι, αντιθέτως η μετοχή της ύπαρξης τους δεν έχει πολλή αξία, αν η τσέπη τους είναι άδεια και συνήθως τρύπια από τα απελπισμένα δάκτυλα τους, που διαρκώς την πασπατεύουν δίχως ελπίδα να βρουν κάτι μέσα της. 

Η αποδοχή της Οικονομίας είναι καθολική, όχι μόνο τοπικά, αλλά και πλανητικά, αν βεβαίως εξαιρέσουμε κάποια χωριά μέσα στις ζούγκλες, που δεν την έχουν ακούσει και δεν γνωρίζουν τις επιδράσεις της μέσα στη ζωή τους. Όμως, πόσο θα αντέξουν να ζουν έξω από το βασίλειο της; Μάλλον λίγο ακόμα, διότι η Οικονομία διαθέτει το χάρισμα να καταλαμβάνει τον ένα χώρο μετά τον άλλον με χαρακτηριστική άνεση και να τους συνδέει στη συνέχεια όλους, με τρόπο καθοριστικό. Όπως όλες οι αδηφάγες κινήσεις, δεν μπορεί να ανεχτεί να συνυπάρχει αλλά  θέλει να κυριαρχεί διαβρώνοντας οτιδήποτε υπάρχει γύρω της.

Μπορούν οι κοινωνίες να ευημερήσουν με κεντρικό άξονα της ζωής τους την οικονομία ; Στη πραγματικότητα το ερώτημα έχει απαντηθεί : Όχι. Όσο στενεύει η ευημερία μιας κοινωνίας γύρω από ένα παράγοντα, πολύ περισσότερο όταν εξαρτάται αποκλειστικά από αυτόν, ένα πλήθος από τις  πλευρές της κοινωνικής ζωής διαστρεβλώνονται. Οι εντάσεις που αναπτύσσονται μέσα από τις οικονομικές ανισότητες απλώνουν την επήρεια τους σε περιοχές που φαινομενικά δεν εξαρτώνται άμεσα από οικονομικούς παράγοντες. Αυτές οι περιοχές έχουν ενδιαφέρον.

Όσο πιο δύσκολα ο άνθρωπος μπορεί να έχει μια ανεκτή διαβίωση, δηλαδή να μπορεί να κερδίσει την επιβίωση του δίχως αυξημένο άχθος και με περιορισμένο κέρδος, τόσο η ευχαρίστηση για αυτό που κάνει μειώνεται. Μια αντίδραση που επιβεβαιώνει την διαπίστωση αυτή είναι η λεγόμενη Μεγάλη Απόσυρση. Πλήθος ανθρώπων σε μια πολύ γόνιμη ηλικία για εργασία,  παραιτούνται από τις δουλειές τους με σκοπό να μην επανέλθουν ποτέ. Αυτή η κίνηση που συμβαίνει σε χώρες όπως η Αμερική, στη Γαλλία στη Γερμανία, αλλά και στη Κίνα, μάλιστα στη Κίνα η αντίδραση αυτή έχει τον χιουμοριστικό μότο ”Είμαι ξαπλωμένος”, δηλώνει ότι η μισθωτή  εργασία παρόλη την αναγκαιότητα της,  έχει αρχίσει να μην ελκύει μια σημαντική μερίδα ανθρώπων- τους υπολογίζουν γύρω στα 25 εκατομμύρια-  και πως θα μπορούσε άλλωστε. Όσοι γνωρίζουν τα περιβάλλοντα εργασίας, τα γνωρίζουν όλοι αναγκαστικά, αντιλαμβάνονται ότι οι συγκρούσεις ανάμεσα στους διευθύνοντες και στους εργαζόμενους και η πίεση που ασκείται από τους μεν στους δε είναι αφόρητη. Στο όνομα της παραγωγικότητας όλοι αναγκάζονται να αυξάνουν τις ώρες που δουλεύουν μέσα σε μια συνεχή πίεση. Αλλά και η σχέση μεταξύ των εργαζομένων δεν είναι καλύτερη, μια που ανταγωνισμός που μοιραία προκαλείται,  δημιουργεί συνεχώς προστριβές. Το γεγονός ότι γίνεται όλο και πιο δύσκολο να βρει κάποιος δουλειά έστω και με διαρκώς χειρότερους όρους και αμοιβές, κάνει τα πράγματα δυσβάσταχτα. Αλλά και όταν εργάζεσαι ίσως με περισσότερο ανεκτούς όρους, αυτό δεν σου εξασφαλίζει ότι μπορείς να ζεις χωρίς άγχος, γιατί οι συνθήκες ζωής σου ποτέ δεν βελτιώνονται. Τα ιδιωτικά χρέη αυξάνουν συνεχώς, είτε επειδή το κόστος ζωής αυξάνει, είτε από τις άστοχες επιλογές των ανθρώπων, που για να "τραμπάρουν" την ανία της ζωής τους, καταναλώνουν αλόγιστα.

Η Οικονομία επιβάλλει μια μηχανιστική, μονοδιάστατη σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους και στο κόσμο  μέσα στο οποίο ζουν, που καθορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό, τον τρόπο που βλέπουν αυτές τις σχέσεις αλλά και τον κόσμο. Στη τελική καταλήγει σε μια θλιβερή πεζότητα, που αποσαθρώνει τις ζωντανές δυνάμεις της ζωής. Ο Homo-economicus βασιλεύει σε μια περιοχή που κυριαρχείται από το Κενό.  

Αυτό δημιουργεί μια δυσάρεστη ψυχολογία που δεν είναι ιδιαίτερα εμφανής, ούτε λάμπει στα φώτα της δημοσιότητας. Οι άνθρωποι γίνονται ολοένα πιο νευρικοί, απαισιόδοξοι, εριστικοί, ανταγωνιστικοί, με λιγότερη αισιοδοξία στη ζωή τους. Μια κατάσταση που μεταφέρεται αναπόφευκτα μέσα στις οικογένειες και στις σχέσεις με το κοντινό τους περιβάλλον. Οι σχέσεις των ανθρώπων διαρρηγνύονται πολύ ευκολότερα πλέον και σαν αυτό να μην ήταν αρκετό, έχουν αυξηθεί κατακόρυφα τα εγκλήματα και η ενδο-οικογενειακή βία είτε ανάμεσα σε συζύγους , είτε των γονέων προς τα παιδιά.

Ένα άλλο σύμπτωμα είναι ότι ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονται την βοήθεια ψυχολογικής υποστήριξης και εξαρτώνται είτε από ναρκωτικές ουσίες, είτε από χάπια για να μπορέσουν να υπάρξουν. Τα φαινόμενα ακραίας βίας στα σχολεία στη Αμερική, από ανθρώπους που ξαφνικά “ξεφεύγουν”, γίνονται ολοένα και πιο συχνά. Όμως δεν χρειάζεται η Αμερική μόνο ως παράδειγμα για να διαπιστώσουμε ότι κάτι άσχημο τρέχει, μια που η εγκληματικότητα στη καθημερινή ζωή έχει αποκτήσει περίοπτη θέση και με πολλά θύματα. Συχνά είναι τα περιστατικά δολοφονιών ανάμεσα στο υπόκοσμο, τα οποία όμως δεν σταματούν εκεί , αλλά αγγίζουν όλες τις περιοχές του κοινωνικού ιστού. Το Κενό που αισθάνεται ο σημερινός άνθρωπος, τον οδηγεί στη αυτοκαταστροφή και στο έγκλημα. 

Ποτέ οι κοινωνίες των ανθρώπων δεν ήταν ιδιαίτερα ήρεμες , ούτε ξαφνικά σήμερα ανακαλύψαμε ότι ο άνθρωπος έχει μια σκοτεινή όψη που όσο την τροφοδοτεί κάνει το γύρω του περιβάλλον δυσβάσταχτο. Όμως θα πρέπει να αναλογιστούμε, αν όπως μας διαβεβαιώνουν, ότι ο πολιτισμός προοδεύει, πως είναι δυνατόν να αυξάνουν αντί να βελτιώνονται οι αρνητικές του πλευρές. Διότι δεν μπορεί να συμβαίνουν και τα δύο ταυτόχρονα, εκτός αν θέλουμε να κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας. Το πιο πιθανόν είναι, ούτε ο πολιτισμός να καλυτερεύει, αλλά ούτε και οι εγγενείς παθογένειες να εξαλείφονται είτε σε προσωπικό, είτε σε κοινωνικό επίπεδο. Κάποιο θέμα φαίνεται να υπάρχει.

Για όλα αυτά ευθύνεται η Οικονομία θα ρωτήσει κάποιος και θάχει το δίκιο του. Όχι δεν ευθύνεται απευθείας η ίδια, παρόλο που την στήσαμε στο τοίχο. Όμως κατά κύριο λόγο λόγο ευθύνεται ο τρόπος που την χειριζόμαστε και ο τρόπος κυρίως που την χειρίζονται όσοι την έχουν θεοποιήσει και την έχουν καταστήσει το κυρίαρχο ζήτημα της ζωής. Η Οικονομία χρειάζεται για να ρυθμίζει την λογιστική πλευρά της ζωής και όπου αυτή είναι αναγκαία. Δεν μπορεί να ρυθμίζει την ίδια τη ζωή και μάλιστα στο σύνολο των πλευρών της. Αυτό αποτελεί στρέβλωση και στρεβλώσεις σε τέτοιο επίπεδο έχουν συνέπειες, που οφείλουμε να τις λαμβάνουμε σοβαρά υπόψιν για τις συνέπειες τους.

Επειδή είμαστε ενάντια στη πρωτοκαθεδρία της Οικονομίας στη ζωή, δεν σημαίνει ότι αυτό που συμβαίνει μπορούμε να το αλλάξουμε είτε αυτόματα είτε να μετακινήσουμε το σημείο συναρμογής του κόσμου προς διαφορετική κατεύθυνση. Ο ασφυκτικός κλοιός της Οικονομίας στο υπάρχον σύστημα αξιών, μας εξαρτά σε μεγάλο βαθμό ακόμα και και όταν προβάλλουμε αντίσταση. Μπορούμε όμως να μετακινήσουμε, στο βαθμό που θέλουμε, την προσωπική μας ματιά σε άλλες περιοχές της ύπαρξης, που για χρόνια παραμένουν υποτιμημένες, ενώ είναι περισσότερο ουσιώδεις για το ευ ζην μας .

Όταν στρέφουμε την ματιά μας σε μια τέτοια κατεύθυνση, όλα φαίνονται ελλιπή,  απέναντι σε μια όλο και πιο δυσάρεστη κοινωνική ασθένεια, ενώ τελικά  μπορεί να μην είναι έτσι.

Η ίδια η ύπαρξη της ζωής είναι από μόνη της τέτοια περιοχή, που μάλιστα μας καλεί, απλώς, να την απολαύσουμε. Η πιο ανεπαίσθητη απειλή να την χάσουμε, μας σπρώχνει να την εκτιμήσουμε, ακόμα και όταν αυτός ο έρωτας μεταξύ μας φαίνεται να εξασθενεί. Μέσα στη ζωή υπάρχει η χαρά της δημιουργίας, τα χαμόγελα, τα χάδια, η αποκρυπτογράφηση του αγνώστου, τα φιλιά, η γνώση, η αθωότητα της ματιάς, που αποκαλύπτει κρυμμένους κόσμους, η αγάπη που γλυκαίνει την καρδιά και δεν ζητά ανταπόκριση, οι έρωτες, η επικοινωνία, ο στοχασμός του αιώνιου, η περιπλάνηση στα σοκάκια, η ανεμελιά, η βοήθεια που μας απάλυνε τον πόνο, όταν δεν το περιμέναμε, οι φίλοι που ευγενικά μας συντροφεύουν, το διάβασμα ενός βιβλίου, που μας άνοιξε κόσμους, η ενατένιση των ουρανών, η μυρωδιά των λουλουδιών. Τόσα και τόσα που υπάρχουν μέσα στο κόσμο και που δίχως αυτά θα ήταν ένα νεκρός κόσμος λογιστικής , αλλά δίχως την μαγεία να τον μετουσιώνει. Όλα αυτά  και πολλά άλλα τα προσπερνάμε βιαστικά, πολλές φορές τα υποτιμούμε κιόλας, νομίζοντας ότι η δυνατότητα που θα μας προσφέρει μια οικονομική άνεση, θα μας κάνει περισσότερο ευτυχισμένους. Αμφιβάλλω, μια που όσοι την  κυνηγούν, είναι σαν να κυνηγάνε ένα καρότο δεμένο στη ουρά ενός λαγού και βλέπουν να περνάνε από την ζωή και αυτή να τους χαμογελά θλιμμένα.

Εντέλει, πίσω από τα οικονομικά καπρίτσια και αυτούς που τα πρακτορεύουν υπάρχουν άνθρωποι, άνθρωποι που δεν θέλουν να ζουν σε φασματικούς κόσμους, αλλά σε μια ζωή με ουσία.